Đức Phật dạy rằng khi chúng ta sống một cuộc đời ngay thẳng, phẩm hạnh và đức hạnh của chúng ta sẽ bảo vệ khỏi những lời nguyền hoặc chỉ trích không có cơ sở. Những năng lượng tiêu cực này không có sức mạnh gì đối với chúng ta vì phẩm hạnh của chúng ta mạnh mẽ. Khi sống đúng đắn, chúng ta không cần phải sợ hãi sự chỉ trích vô căn cứ hay sự phán xét của người khác. Điều quan trọng là sống theo giá trị của chính mình và để hành động của mình lên tiếng.
Ví dụ của Đức Phật: Không phản ứng trước lời khen hay chỉ trích
Có một câu chuyện kể rằng Đức Phật đang đi trên con đường thì một thầy giáo đứng bên vệ đường bắt đầu chỉ trích ngài, nói rất nhiều điều tiêu cực. Trong khi đó, các đệ tử của Đức Phật lại khen ngợi ngài. Tuy nhiên, Đức Phật vẫn giữ được sự bình tĩnh trước cả hai phản ứng đó. Khi trở về chùa, các đệ tử hỏi ngài, “Làm sao thầy giữ được sự bình tĩnh khi một người khen ngợi thầy, và người khác chỉ trích thầy?”
Đức Phật trả lời:
“Khi tôi nghe lời khen, tôi không vội vui mừng. Tôi phải cân nhắc xem liệu lời khen đó có đúng hay không. Nếu lời khen không chính xác, nó có thể làm hại tôi. Tương tự, khi tôi nghe lời chỉ trích, tôi không vội cảm thấy bực tức. Tôi phải cân nhắc xem lời chỉ trích có hợp lý hay không. Nếu có, tôi sẽ suy ngẫm và học hỏi từ đó.”
Lời khuyên của Khổng Tử: Vai trò của sự chỉ trích và lời khen
Khổng Tử cũng đã chia sẻ sự khôn ngoan về lời khen và chỉ trích: “Người chỉ trích bạn là thầy của bạn, trong khi người khen ngợi bạn đúng cách là bạn của bạn. Nhưng nếu ai đó liên tục khen ngợi bạn khi bạn sai, họ là kẻ thù của bạn vì họ khuyến khích cái tôi và sự kiêu ngạo của bạn, điều này khiến bạn ngày càng xa rời sự thật.”
Lời dạy này nhắc nhở chúng ta rằng sự chỉ trích có thể là một hình thức hướng dẫn và cơ hội để trưởng thành. Nếu chúng ta sai, chúng ta nên đón nhận cơ hội học hỏi từ sai lầm. Lời khen, nếu không đúng, có thể làm phồng lên cái tôi của chúng ta và khiến chúng ta không nhận ra lỗi lầm của mình. Do đó, điều quan trọng là phải tiếp nhận cả lời khen và chỉ trích một cách sáng suốt.
Mối nguy khi sợ sự chỉ trích
Khi chúng ta sợ sự phán xét của người khác, điều này phản ánh sự thiếu ổn định bên trong chúng ta. Những người có quá nhiều thời gian rảnh có thể ngồi và bàn tán hay chỉ trích, nhưng điều này không nên làm chúng ta lo lắng. Chúng ta không nên sống trong sợ hãi những lời nói của họ. Đức Phật cũng dạy rằng khi sống với phẩm hạnh, chúng ta không nên bị ảnh hưởng bởi ý kiến của người khác. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là chúng ta bỏ qua những phản hồi. Chúng ta cần cởi mở với sự chỉ trích mang tính xây dựng và sử dụng nó như công cụ để trưởng thành.
Sám hối và Chánh niệm trong việc đối diện với chỉ trích
Khi đối diện với sự chỉ trích, điều quan trọng là thực hành sám hối và chánh niệm. Sám hối không chỉ là nhận ra sai lầm mà còn là thanh tẩy tâm trí để ngăn ngừa tổn thương trong tương lai. Bằng cách làm vậy, chúng ta có thể hiểu được tính hợp lý của sự chỉ trích và cải thiện bản thân. Chánh niệm giúp chúng ta tiếp cận mọi tình huống một cách sáng suốt và bình tĩnh, giúp chúng ta phản ứng một cách thích hợp thay vì hành động vội vàng.
Trong cuộc sống, chúng ta thường gặp phải bất công hoặc cảm thấy bị hiểu lầm. Lời dạy của Đức Phật khuyến khích chúng ta suy ngẫm về nguyên nhân gốc rễ của nỗi khổ và chấp nhận quá trình sám hối để thanh lọc tâm trí. Khi trải qua khổ đau, dù là bệnh tật hay sai lầm, chúng ta nhận ra ai thật sự yêu thương và quan tâm đến mình. Chính trong những khoảnh khắc khó khăn ấy, chúng ta sẽ thấy ai sẵn lòng đứng bên cạnh và chăm sóc mình, giống như sự bình tĩnh vững vàng của Đức Phật trước cả lời khen và chỉ trích.
Sống với Phẩm hạnh, Khôn ngoan và Từ bi
Cuối cùng, con đường không phải là tránh sự chỉ trích hay chỉ tìm kiếm lời khen, mà là sống với phẩm hạnh, khôn ngoan và từ bi. Dù bị khen hay chỉ trích, chúng ta phải giữ vững được sự bình tĩnh và chánh niệm. Lời dạy của Đức Phật hướng dẫn chúng ta suy ngẫm về hành động của mình, học hỏi từ sai lầm và tiếp tục bước đi trên con đường tự chuyển hóa. Khi chúng ta sống với chánh niệm, hiểu rõ về ý định của mình, chúng ta có thể đối diện với thử thách trong cuộc sống với sự bình an và tự tin.
Bằng cách thực hành sám hối, chánh niệm và khiêm nhường, chúng ta không chỉ cải thiện bản thân mà còn tạo ra những làn sóng tích cực và sự thấu hiểu trong thế giới. Đây là cách chúng ta giải quyết mâu thuẫn và sự hiểu lầm, và cuối cùng sống một cuộc đời không còn bị trói buộc bởi cái tôi, sợ hãi và oán giận.
Bài viết được biên soạn theo pháp thoại của thầy Thích Pháp Hoà
