Trong Phật giáo, điều quan trọng là phải nhớ rằng, cho đến khi chúng ta đạt được giác ngộ (trở thành thánh nhân), mọi điều chúng ta hiểu và tin tưởng cần phải được kiểm tra và đánh giá lại thường xuyên. Dù chúng ta thuộc phái Bắc hay phái Nam của Phật giáo, hoặc dù chúng ta đã thuộc lòng một số giáo lý hay kinh điển, sự thật là nếu chúng ta chưa giác ngộ, thì hiểu biết, tri thức và niềm tin của chúng ta luôn phải được đặt câu hỏi và xem xét lại.
- Hiểu về Chánh Tín trong Phật Giáo (Giải thích ngắn gọn)
- Ba Phương Pháp Tu Tập Đơn Giản: Không Cần Làm Gì Thêm
- Bản chất của tu tập & hành trì là gì? Câu trả lời cốt lõi nhất
Quá trình đánh giá lại này không chỉ áp dụng cho các kinh điển mà chúng ta đọc và các giáo lý mà chúng ta nhận được từ thầy, mà còn áp dụng cho hiểu biết cá nhân và quan điểm của chúng ta. Mọi thứ, từ các văn bản Phật giáo đến kinh nghiệm cá nhân và những hiểu biết mà chúng ta tin là đúng, đều phải được xem xét kỹ càng. Cách tiếp cận này giúp chúng ta tránh bị gắn bó quá mức với bất kỳ niềm tin hay cách giải thích nào, vì sự thật tuyệt đối vượt ngoài hiểu biết hiện tại của chúng ta.
Sự Khác Biệt Giữa Hoài Nghi và Cẩn Trọng
Điều quan trọng là phải phân biệt hai khái niệm: hoài nghi và cẩn trọng. Hoài nghi có nghĩa là thiếu niềm tin vào mọi thứ, trong khi cẩn trọng là một cách tiếp cận thận trọng, chú tâm vào những gì chúng ta tin mà không cho rằng nó là chân lý tuyệt đối. Cẩn trọng có nghĩa là chúng ta giữ niềm tin và hiểu biết của mình một cách nhẹ nhàng, biết rằng chúng không phải là cuối cùng hay tuyệt đối.
Hoài nghi dẫn đến sự nghi ngờ, nơi chúng ta bác bỏ tất cả và không tin vào gì cả. Cẩn trọng, mặt khác, khuyến khích chúng ta giữ vững niềm tin nhưng vẫn mở lòng với khả năng rằng chúng ta có thể sai hoặc hiểu biết của chúng ta có thể thay đổi. Đây là một phần quan trọng trong thực hành Phật giáo — luôn giữ khiêm tốn và mở lòng học hỏi, không bao giờ giả định rằng hiểu biết hiện tại của chúng ta là chân lý cuối cùng.
Bốn Nguyên Tắc Quan Trọng trong Thực Hành Tu Tập
Để hướng dẫn chúng ta trong quá trình đánh giá lại liên tục này, chúng ta phải luôn tập trung vào bốn nguyên tắc cốt lõi:
- Khả Năng Buông Bỏ: Chúng ta phải có khả năng buông bỏ sự chấp trước—vào cái tôi, niềm tin và vật chất. Buông bỏ không chỉ là từ bỏ những thứ bên ngoài mà còn là giải thoát khỏi sự chấp trước bên trong ngăn cản sự phát triển tinh thần.
- Sống Có Trách Nhiệm: Là Phật tử, chúng ta phải chịu trách nhiệm về hành động, lời nói và suy nghĩ của mình. Trách nhiệm không chỉ là tuân theo các quy tắc bên ngoài mà còn là làm chủ cách hành động của chúng ta ảnh hưởng đến bản thân và người khác.
- Giác Ngộ: Thực hành chánh niệm là trung tâm trong Phật giáo. Chúng ta phải hiện diện và nhận thức rõ ràng về khoảnh khắc hiện tại, hiểu biết về bản chất của suy nghĩ, cảm xúc và hành động khi chúng phát sinh.
- Cẩn Trọng: Cuối cùng, chúng ta phải tiếp cận mọi thứ một cách cẩn trọng. Chúng ta nên hỏi, đánh giá lại, và giữ cảnh giác, đặc biệt là đối với những vấn đề liên quan đến bản thân và giáo lý tinh thần. Điều này giúp chúng ta tránh rơi vào bẫy của những niềm tin cứng nhắc hay giáo điều.
Tránh Các Cực Đoan: Nguy Cơ Của Thành Kiến và Định Kiến
Một trong những cạm bẫy lớn trong thực hành Phật giáo là phát triển thành kiến hoặc định kiến — cho dù đó là thành kiến đối với một trường phái Phật giáo cụ thể, đối với những người có quan điểm khác, hay thậm chí đối với chính bản thân chúng ta. Các giáo lý cảnh báo về “biên kiến” (thành kiến), “thành kiến” (định kiến), và “định kiến” (giáo điều). Đây là những thói quen tâm lý có thể khiến chúng ta trở nên cố chấp với niềm tin và đánh giá của mình, ngăn cản con đường đến sự hiểu biết chân chính và lòng từ bi.
Khi chúng ta đứng đối lập với người khác, coi họ là sai và bảo vệ quan điểm của mình, chúng ta đang chìm đắm vào những thành kiến có hại này. Cho dù là trái hay phải, vì hay chống lại điều gì đó, những quan điểm cực đoan này tạo ra sự phân chia và hiểu lầm. Trong triết lý Phật giáo, đây là một trở ngại lớn đối với sự giác ngộ.
Là những hành giả, chúng ta phải nỗ lực vượt qua những thành kiến này và phát triển một tâm thái mở và thống nhất. Khi chúng ta tiếp cận người khác với sự tôn trọng và hiểu biết, bất kể quan điểm hay thực hành của họ, chúng ta tạo ra không gian cho sự phát triển chung và cái nhìn sâu sắc hơn. Các giáo lý nhấn mạnh rằng chúng ta phải tránh bám víu vào bất kỳ một bên nào và thay vào đó, tiếp cận mọi thứ với trái tim và tâm trí rộng mở, không bị mắc kẹt trong bẫy của sự đánh giá và niềm tin cứng nhắc.
Vun Đắp Trí Tuệ và Lòng Từ Bi Thực Sự
Cuối cùng, để thực sự đi trên con đường Phật giáo, chúng ta phải liên tục xem xét lại bản thân, niềm tin và hiểu biết của mình. Chúng ta phải luôn khiêm tốn và cẩn trọng, hiểu rằng sự thật là luôn thay đổi và hiểu biết hiện tại của chúng ta không phải là tuyệt đối. Bằng cách vun đắp bốn nguyên tắc cốt lõi: buông bỏ, sống có trách nhiệm, giác ngộ và cẩn trọng, chúng ta có thể tránh được những nguy cơ của thành kiến, định kiến và giáo điều, và tiến gần hơn đến sự giác ngộ.
- The Four Noble Truths: Everything you need to know
- The Noble Eightfold Path: A Simple Yet In-Depth Explanation
Bài viết được biên soạn theo pháp thoại của thầy Toại Khanh
